‘Vaak had ik het sterke gevoel aan iets te werken dat groter is dan mijzelf’

Matthijs, je werkte mee aan de Bijbel in Gewone Taal (BGT) en aan de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV21). Wat vind jij mooi aan jouw vak: Bijbelvertalen? 

Vaak had ik het sterke gevoel aan iets te werken dat groter is dan mijzelf. Er komen twee werelden bij elkaar: de wereld van de bronteksten – de wereld van toen – én de wereld van onze eigen taal, de wereld van nu. In het vertaalwerk komt voor mij alles samen. Vertalen doet een beroep op je kennis en taalgevoel, en het vraagt om intensieve samenwerking; in je eentje kom je er niet. Daarom vond ik het als projectleider belangrijk dat ieder teamlid volledig tot zijn recht kwam en elke stem gehoord werd. Alleen dan kun je tot evenwichtige oplossingen komen van vertaalproblemen.  

Wat motiveert jou om zo lang en grondig met de Bijbelteksten bezig te zijn? 

Allereerst dat de Bijbel zo’n rijk boek is, vol verbeeldingskracht en betekenislagen. Je komt in de teksten altijd weer nieuwe dingen op het spoor, je bent nooit klaar. En ten tweede de gedrevenheid om die betekenis zo goed mogelijk over te brengen in onze eigen taal. Dat lukt alleen als je heel goed samenwerkt met elkaar en elkaar vindt in liefde voor de boodschap én liefde voor onze eigen taal. 

Word je tijdens je vertaalwerk ook wel eens persoonlijk geraakt? 

Jazeker. Wát er gezegd wordt wist ik vaak al wel. Maar hóé het gezegd wordt, kan me diep raken. De Bijbel brengt je bij een diepere betekenis van het leven. Wat ik leer in de Bijbel is dat de wereld zoals ik die om me heen zie en de waarden die daar gelden, niet bepalend zijn. De Bijbel leert mij anders te kijken, oog te hebben voor Gods wereld. 

De Bijbel leert mij anders te kijken, oog te hebben voor Gods wereld. 

Welke Bijbelse personen spreken je aan? 

In ieder project leer je nieuwe dingen die je dichter bij de tekst brengen. Tijdens het werk aan de BGT heb ik Paulus beter leren kennen en waarderen. Tijdens de revisie van de NBV werd ik vooral getroffen door sommige oudtestamentische verhalen, zoals dat van Ruth. Het is een indringend verhaal over hoe het eraan toegaat onder Gods mensen, hoe je om moet zien naar elkaar. Het kernwoord is ‘trouw’, ruimhartige trouw, die verder gaat dan wat sociaal verplicht of wenselijk is. Dat is de trouw van Ruth aan Naomi en die van Boaz aan Ruth en haar schoonmoeder. In het klein verwijst dit naar een groot Bijbels thema: onvoorwaardelijke trouw – ook als het onverstandig of zelfs onmogelijk lijkt.  

Wat vond je lastig bij de revisie van de NBV?  

Het was een pittig project. We gingen van het ene probleem naar het andere en dat was soms best taai. We zaten constant tussen twee of zelfs drie vuren in: de brontekst, de vertaalprincipes, en de duizenden binnengekomen reacties op de NBV waaraan we recht wilden doen. Wat hielp was de afspraak: ‘alleen veranderen als we een betere oplossing hebben.’  Zo hebben we lang geworsteld met het woord ‘huidvraat’, een vertaalkeuze van de NBV die veel bijval én veel kritiek kreeg. Was er wel iets beters mogelijk? ‘Melaatsheid’ klopt niet, weten we inmiddels, want de bedoelde ziekte is geen lepra. Een eerste voorstel was ‘huidziekte’; maar dat werkte niet: het is te algemeen. Toch gaven we het nog niet op. De kern van de zaak is dat de ziekte je onrein maakte. Zo kwamen we uit bij ‘een huidziekte die onrein maakt’.  

Er zijn allerlei karikaturen van en vooroordelen over de Bijbel. En ik ben vast niet de enige lezer die ook weleens met twijfels en vragen zit. Kan de NBV21 daarbij helpen?  

Vragen en twijfels moet je serieus nemen, karikaturen en vooroordelen getuigen van kortzichtigheid. De Bijbel spreekt de taal van zijn tijd, maar brengt een boodschap die vaak lijnrecht ingaat tegen wat toen de standaard was. Waar het dus ook nu om gaat is, de teksten goed te lezen en het geduld te hebben ervan te leren. In de NBV21 zijn sommige teksten anders vertaald. Dat kan een nieuw licht op de tekst werpen, en hopelijk ook een tegenwicht bieden tegen bepaalde vooroordelen. 

Straks in oktober is hij er: de NBV21. Waar zie je het meest naar uit? 

Dat dan de complete Bijbel er is en we een volledig beeld kunnen geven van de NBV21. Ik ben heel benieuwd naar hoe erop gereageerd zal worden – vooral op de boeken waar de veranderingen goed zichtbaar zijn, zoals bijvoorbeeld de Romeinenbrief. Ik hoop dat Bijbellezers in Nederlanders en Vlaanderen zeggen: ‘We zien het verschil en we zijn er blij mee, want het helpt ons verder.’ 

Dr. Matthijs de Jong was projectleider, en vertaalde mee aan het Nieuwe Testament.

Interview: P. Siebe