‘Als de betekenis van de tekst duidelijk overkomt, is een vertaling geslaagd’
Jaap, wat is volgens jou een goede vertaling?
‘Uiteraard moet het een verantwoorde vertaling zijn, die goed en natuurlijk Nederlands nastreeft en die wetenschappelijk up to date is. Maar ook persoonlijke voorkeur speelt een rol. Er zijn lezers die hun leven lang dezelfde vertaling van de Bijbel gebruiken, en die vinden dat uitstekend. Met de woordkeuze van bekende teksten zijn ze zo vertrouwd dat die voor hen een diepe betekenis hebben. Een nieuwe generatie lezers kiest vaak de BGT of de NBV21. Het taalgebruik daarin is meer eigentijds, de betekenis komt duidelijker over, of je kunt er gemakkelijk je aandacht bij houden. Een vertaling die dat weet te bereiken is zeker geslaagd.’
Je hebt meegewerkt aan vier vertaalprojecten. Welk project vond je het mooiste?
‘Je kunt de vertaalprojecten niet zomaar vergelijken. Bij alle projecten werk je steevast in een team, en bij elk project gaat dat weer anders. Vooral het werk aan de BGT vond ik heel inspirerend. We moesten alles op alles zetten om de essentie over te brengen. Dat was natuurlijk bij alle projecten het doel, maar de BGT was extra interessant vanwege de noodzaak om gewone taal te gebruiken.’
Is er een vertaalvoorbeeld dat je altijd is bijgebleven?
‘Toen ik in 1991 nog maar net bij het NBG in Haarlem werkte, vond ik in een hoek van de bibliotheekruimte een kartonnen bord waarop een paar met de hand geschreven teksten stonden. Het waren voorbeelden van verschillen tussen de Statenvertaling en de Nieuwe Vertaling die later de NBG-vertaling-1951 is gaan heten. Eén voorbeeld zal ik nooit vergeten, namelijk Psalm 94:20. Links stond de tekst in de Statenvertaling: ‘Zou zich de stoel der schadelijkheden met u vergezelschappen? die moeite verdicht bij inzetting?’ Het Hebreeuws is prima vertaald, maar wat is hier eigenlijk bedoeld?
Rechts op het bord stond het vers in de versie van de Nieuwe Vertaling: ‘Hebt gij iets gemeen met den zetel des verderfs die onder schijn van recht onheil sticht?’ Dat klinkt anders, maar wordt de betekenis van het vers daarmee duidelijker? In de Groot Nieuws Bijbel las ik de volgende vertaling van hetzelfde vers: ‘Zou u iets te maken hebben met die onrechtvaardige rechters, die onrecht verdedigen met de wet in de hand?’ Daarmee is goed weergegeven wat Psalm 94:20 betekent. Dit vertaalvoorbeeld heb ik altijd gebruikt om te laten zien dat er diverse manieren zijn om de Bijbel te vertalen. Maar als je de betekenis van een tekst duidelijk wilt laten overkomen, maakt het wel degelijk veel uit welke vertaling je kiest!’
Je hebt vele vragen van Bijbellezers beantwoord. Waar gingen hun vragen over?
‘De meeste vragen gingen over vertaalkwesties, over verschillen tussen oudere vertalingen en nieuwe zoals de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) en de BGT. Met sommige Bijbellezers heb ik jarenlang gecorrespondeerd; dat was heel bijzonder. Regelmatig belden er ook mensen met de opmerking dat ze een Bijbeltje hadden waarin het vierde hoofdstuk van Maleachi ontbrak. Dat is zo gekomen doordat tegenwoordig bij het vertalen een nieuwere uitgave van de Hebreeuwse Bijbel wordt gebruikt. Daarin zijn de verzen van Maleachi 4 bij het derde hoofdstuk geteld.
Een opvallende vraag was ook of de beschrijving van God in Psalm 18 eigenlijk niet blasfemisch is. Daar wordt over God gezegd dat er rook uit zijn neus kwam en dat Hij gloeiende kolen spuwde, terwijl Hij over de wolken reed. Inderdaad, voor iemand die geen geleerde commentaren in huis heeft, moet hier wel toelichting bij. Bijbels zonder aantekeningen kunnen eigenlijk niet. Dat hadden de Statenvertalers al door.’
Welke Bijbeltekst is jou door de jaren heen zeer dierbaar?
‘Laat ik twee van mijn favoriete teksten noemen. De nuchterheid van Prediker 11:4 spreekt me aan: ‘Wie altijd op de wind let, komt nooit aan zaaien toe; wie altijd naar de wolken kijkt, komt nooit aan maaien toe.’ Met andere woorden: Let niet altijd eerst op de risico’s, ga aan de slag en doe wat je hand vindt om te doen.
Verder verbaas ik me altijd weer over Job 28, een ijzersterk gedicht over wijsheid. Hoe kom je aan wijsheid? Wat hebben mensen er niet voor over? Met het slotvers komt er een einde aan veel getob: ‘Ontzag voor de Heer – dat is wijsheid; het kwaad mijden – dat is inzicht.’’