Een van de columns van onze nieuwe bundel ‘Een Bijbel zonder ark’ is aan deze kwestie gewijd. Ik heb de kwestie ook besproken in een online college. En het vraagstuk komt terug in al onze presentaties over de BGT. En toch is het niet genoeg! Veel bijbellezers kunnen het blijkbaar niet verdragen dat het woord ‘genade’ niet wordt gebruikt in de BGT. De discussie is nog niet klaar.
Op de afbeelding hiernaast zie je welke betekenissen het Griekse woord charis (dat ten grondslag ligt aan ‘genade’) kan hebben. Naast ‘goedheid’ en ‘welwillendheid’ is dat ‘gunst’ en ‘geschenk’, maar ook ‘dank’ en ‘dankbaarheid’, als reactie op een weldaad. Zo spreekt Paulus niet alleen over Gods charis voor ons, maar ook over onze charis aan God: ‘Laten we God danken!’
Voor zover ‘genade’ nog voorkomt in het dagelijks taalgebruik – in uitdrukkingen als ‘geen genade kennen’ enz. – is de betekenis verschoven, van ‘gunst’ naar ‘medelijden’. (Zie het plaatje hieronder). Maar ‘medelijden’ dekt de lading van het Griekse woord charis niet. Het bijbelse ‘genade’ is iets anders. Maar dat woord wordt meer en meer een kerkelijk jargon, onbekend voor buitenstaanders. En dat terwijl het Griekse woord charis een heel gewoon woord was, dat iedereen kende!
Genade onvervangbaar?
Voor elk woord bestaat wel een synoniem, en alles is ook altijd anders te zeggen. Dat weet iedereen. Toch denken veel bijbellezers dat het woord ‘genade’ onvervangbaar is. Hoe kan dat? Dat komt omdat ‘genade’ voor hen een overkoepelend bijbels begrip is geworden. Een hele theologie klinkt erin mee. ‘Genade’ staat voor: verzoening, vrijspraak en vergeving van zonden. Er is zoveel betekenis aan toegekend dat het een uniek begrip is geworden dat niet te vervangen is. Ieder alternatief is minder. Het zegt te weinig, het schiet tekort.
Het is dus ten diepste geen vertaalkwestie. Het gaat om het gewicht dat het Nederlandse woord ‘genade’ heeft gekregen in de beleving van veel bijbellezers. Maar dat hoeft niet het eind van de discussie te zijn.
Andere benadering
Op bijbelzondag (25 oktober jl.) mocht ik preken in een jongerendienst. Centraal stonden gedeelten uit 2 Korintiërs 11 en 12, gelezen uit de BGT. In de preek legde ik de nadruk op de woorden die God spreekt tegen Paulus: ‘Ik ben goed voor je, meer heb je niet nodig.’ (12:9). Zo klinkt de bekende tekst ‘Uw genade is mij genoeg’ in gewone taal. Een paar jongeren vertelden dat ze de lezing helemaal hadden gevolgd en praatten erover na. Ook sprak ik iemand die vertelde dat hij na jaren voor het eerst weer in de kerk was, en dat hij zich bijzonder welkom had gevoeld.
Zulke reacties zijn mede te danken aan het gebruik van toegankelijke taal. ‘Ik ben goed voor je, meer heb je niet nodig.’ Het diepste geheim in de gewoonste woorden. Voor iedereen begrijpelijk.
Ik begrijp heel goed dat de woorden ‘Mijn genade is u genoeg’ voor veel bijbellezers een diepe betekenis hebben. Maar juist omdat de boodschap zo belangrijk is, kunnen we niet volstaan met traditionele bewoordingen alleen. Gewone, toegankelijke taal kan eraan bijdragen dat echt iedereen zich welkom en aangesproken voelt. Ook mensen zonder kerkelijke achtergrond of bijbelse voorkennis.
Bereik van gewone taal
Als vertalers kunnen we onze keuzes toelichten, maar belangrijker zijn de reacties van lezers en hoorders. Daarom hechten we veel waarde aan de ervaringen van lezers op onze site en op Facebook. En die laten zien dat de Bijbel in gewone, bekende taal iets losmaakt. En dat deze bijbel méér en nieuwe lezers weet aan te spreken.
Of het nu komt uit jongerengroepen of uit verzorgingshuizen – van alle kanten vertellen lezers hoe gewone taal de Bijbel voor hen dichtbij brengt. Ze hebben (soms voor het eerst) het gevoel dat het over henzelf gaat. Daar zijn we dankbaar voor. En dan zijn we terug bij dat Griekse woord charis, dat naast ‘gunst’ en ‘goedheid’ ook ‘dank’ betekent.
Deze blog is geschreven door Matthijs de Jong, een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal